Samsø: A Pioneer Island Pointing to the Future
Gezien op SXSW 2021. Dit verhaal verscheen op deze site voor de Nederlandse delegatie.
Søren Hermansen vertelt het boeiende verhaal over Samsø. Een verhaal over verbeeldingskracht, de juiste timing en gebalanceerd leiderschap. Samsø is een klein eiland in Denemarken, gesitueerd tussen Jutland en Seeland (wie de veerboot neemt van Århus richting Kopenhagen, komt er praktisch langs). Samsø is wereldberoemd. Het is het eerste eiland dat volledig op eigen energie draait. Hermansen is een van de bedenkers van het plan en nu de directeur van Samsø Energy Academy, waarmee de opgedane kennis wereldwijd wordt gedeeld.
Een aantal inzichten uit het verhaal;
Viking leadership
Denemarken is eigenlijk een samenvoeging van allerlei kleine landjes. Iedereen voelt zich de leider van zijn eigen community. Maar de kracht is dat iedereen ervan uitgaat dat de ander ook het juiste doet.
Politieke durf
Het begon allemaal in 1997, met het Kyoto protocol. De toenmalige minister ging naar Kyoto en beloofde dapper 20% CO2 emissie te verlagen, samen met Zweden en Duitsland. Toen hij terugkwam uit Japan was de industrie aanvankelijk not amused met zijn beloften.
Green leader of innovation
Maar als je er nu - in retrospectief - op terugkijkt zijn ze er heel blij mee, want dat moment gaf een geweldige kickstart aan de groene innovatie van het hele land. Denemarken geldt nu als mondiale koploper op renewable energy (met name wind).
Proeftuin
De minister beloofde ook dat hij een plek zou vinden om zijn zaak te bewijzen en schreef een competitie uit. ‘Maak een masterplan om 100% CO2 neutraal te zijn in 10 jaar tijd’. De bedrijven en bewoners van Samsø schreven een plan en wonnen. Het begin van het Deense Energie Eiland.
Infographic van het systeem (2011)
Vertaal stadstaal naar dagelijkse taal
De belofte van de energietransitie is echt een stads- en overheids-verhaal. Mensen in de landbouw (zoals van oudsher op Samsø) zitten er veel praktischer in. Hermansen: ‘We moesten het masterplan vervolgens behapbaar maken. What's in it for the farmer, what's in it for the plumber, what’s in it for the carpenter… for the house owner, etc.’
Urgentie
We hadden ook het 'geluk' van een grote crisis op het eiland. Een grote fabriek op het eiland ging sluiten. Dat ging veel banen kosten. Dit vormde de perfecte ondergrond voor een transitie. Het was vooral niet alleen het grote plaatje ‘saving the world’, maar vooral ook ‘saving the jobs of the people who live there’.
Eigen initiatief
Door het zelf aan te pakken werd het een eigen ‘story of change in positive direction’. Eindelijk! Men was gewend alleen maar vanuit terugloop, leegloop en teruggang te kijken. Maar nu konden ze HET voorbeeld worden voor Denemarken en de rest van de wereld. Koploper in denken, koploper in getallen, koploper in de nieuwe economie.
Hoe begin je?
Het plan was uitermate gedetailleerd en goed onderbouwd (met data over het energie consumptiepatroon en de mogelijke energie capaciteit). En het was ook mogelijk om de oplossingen te zien. Je kon het je voorstellen. Niet langer energie inkopen van buiten, maar het simpelweg organiseren met wat beschikbaar is op het eiland. “We konden een lange termijn economie maken waar we zelf grip op hadden.”
Leiderschap in balans
In het begin was er de ideale combinatie; iemand die het engineering/planning deel van het verhaal goed doorzag (realtime businesscase) en iemand (Hermansen zelf) die het verhaal kon vertellen, met mensen ging praten, organiseren, ideeën ophalen, collectieven smeden. Het begin van een pragmatische, maar goed onderbouwde aanpak.
Economy of the commons
Ze werken vanuit het idee van the commons; veel deelnemers, die van elkaar afhankelijk zijn. 'Shared ground, where you share the capital of nature'. Het is een economie waar iedereen baat bij heeft. Zorg dat iedereen aangesloten is. 'Het ging niet om het klimaat, maar het ging om ons; een groep mensen die de juiste dingen deed.'
Eet een olifant
De enige manier om een olifant te eten is door kleine hapjes te nemen. Dus is alles in overzichtelijke happen (of stappen) opgeknipt; in kleinere windprojecten, warmteprojecten, mobiliteit-vraagstukken, isolatieprojecten, etc. Zodat iedereen zag waar zijn/haar plek was in het verhaal. Zo werkte het altijd al - in de tijd van boerencoöperaties - op het eiland.
Het grootste project van Samsø; het eigen offshore windmolenpark.
Faciliteer het stugge deel
“We startten een bureau (2 personen) dat mensen hielp bij het verder brengen van idee naar realisatie. We hielpen ze met stugge zaken als regelgeving, projectaanpak en vergunningen. Dit bleek vitaal voor het succes. Zo geloofden mensen het en stapten in allerlei gemeenschappelijke energie-coöperaties. Door het zelfbestuur bouw je vertrouwen en word je niet gefopt door marktspelers.” Het grote project (in 2003) was het offshore windpark, destijds heel ongebruikelijk (nu niet meer), waar inwoners aandelen kochten in het plan. Energy voor eigen gebruik, maar ook als investering.
Dig deeper
Het klinkt allemaal heel harmonieus, maar dat is het zeker niet aldus Harmensen: “Wij zijn zeker niet een blije hippie community. Er is veel discussie. We hebben een hoge kwaliteit van natuur, waar iedereen heel zuinig mee omgaat. Er is genoeg weerstand bij nieuwe plannen, dan is er maar 1 weg; dig deeper. Je moet nog harder je best doen zodat iedereen zich aan iets kan verbinden.”
Deel wat je weet
Inmiddels is Harmensen directeur van Samsø Energy Academy, en veel gevraagd spreker. De academie leidt internationale bezoekers op die geïnteresseerd zijn in de methoden van Samsø. Mensen van Harvard doen er onderzoek. Regio’s en steden komen langs om te leren.
Samsø Energy Academy
Energie = economie
Op de vraag wat je zelf kunt doen in je eigen omgeving antwoord Harmsen resoluut dat je vooral de common ground moet zoeken. En dat is vaak economie. Energie is economie, iedereen heeft er baat bij. Zoek altijd naar dat deel van het verhaal. En ga vooral niet Samsø kopiëren, kijk naar je eigen context en gebruik je eigen toolbox.
Fukushima
Tien jaar geleden was er de verwoestende aardbeving in Fukushima, Japan en de gevolgen met de kerncentrale. De gevolgen daarvan zijn bekend. Voor de wederopbouw van Fukushima formuleerde men een plan richting 100% renewable energy. Samsø heeft een actieve rol gespeeld bij dat masterplan. Harmensen is trots dat hun verhaal - dat zijn oorsprong had in Kyoto, Japan - ervoor zorgt dat ze lokaal en globaal zoveel verschil kunnen maken vanuit die kleine gemeenschap van Samsø.
Verder lezen
Nederlandse burgemeester - Leuk weetje is dat Samsø een Nederlandse burgemeester heeft. Marcel Meijer, hij werkte voorheen in de fabriek (slachthuis) die in die periode werd gesloten (zie boven).
Texel of Vlieland - Tijdens het verhaal dacht ik de hele tijd 'als ik de burgemeester van Texel of Vlieland zou zijn zou ik het wel weten'. Uiteraard kijken ze er met veel interesse naar. Texel // Vlieland
Artikelen - The Guardian (2017) - Energy positive: how Denmark's Samsø island switched to zero carbon // NYTimes (2015) - Green-Energy Inspiration Off the Coast of Denmark